Terminal Nasıl Kullanılır

ÖZET
Terminal nasıl kullanılır anlamak için önce terminalin ne olduğunu anlamak gerekir. Komut satırı, bilgisayarınız için bir yazı arabirimidir. Yazdığınız komutları bilgisayarın işletim sistemine göndermek için geliştirilmiş bir programdır. Grafik kullanıcı arabirimlerinden farklı olarak, örneğin bir dosyayı silmek için, onu geri dönüşüm kutusunun üzerine sürükleyip bırakmak yerine klavyenizi kullanarak rm -rf dosya-adı yazıp enter tuşuna basmanız gerekir.

Komut satırını kullanarak, tıpkı Finder uygulaması ile Mac OS‘da veya Windows Explorer ile Windows‘da yaptığınız gibi, bilgisayarınızdaki dosya ve klasörleri dolaşabilir, onları silebilir ya da değiştirebilirsiniz. Aradaki fark Terminal uygulamasının tamamen yazıya dayalı olmasıdır. Terminal üzerinden yazılı bir komut verir ve yazılı bir cevap alırsınız.

Komut satırını kullanmanın avantajı, onun çok güçlü ve yetenekli bir araç olmasıdır. Onunla programları çalıştırabilir, düzenli yapılması gereken işleri otomatikleştirmek için betikler yazabilir, karmaşık işlemleri, basit komutları bir araya getirerek kolayca halledebilirsiniz.

Bu yazı, MacOS, Linux gibi Unix tabanlı sistemlerde  en temel komutların, komut satırı üzerinden nasıl kullanılabileceği anlatılmaktadır. Altaki bağlantıları kullanarak doğrudan öğrenmek istediğiniz konuya tıklayıp, diğer bölümleri atlayabilirsiniz.

Uyarı!:  Çoğu zaman terminal üzerinden verdiğiniz komutları geri almanız mümkün değildir. Komutlar ilgili ikinci bir uyarı veya onay istenmeden sisteme aktarılır. Örneğin sildiğiniz dosyaları geri getirebileceğiniz bir dönüşüm kutusu yoktur. Her zaman çalışmaya başlamadan önce yedek almanızı kuvvetle tavsiye ederiz.

| Ls Komutu | pwd Komutu | cd Komutu | rm Komutu

Bu yazı Linux, Mac OS gibi UNIX tabanlı sistemler içindir.

Komut satırına ulaşmak için terminal olarak adlandırılan bir emülatör kullanılır. Terminal uygulamasını başlatmak için:

Mac OS bilgisayarlarda ⌘ + Space tuşlarına birlikte basın. Spotlight Search açıldıktan sonra terminal yazıp enter tuşuna basın.

Linux Tabanlı Sistemlerde ctrl + alt + T tuşlarına birlikte basın.

Yukarıda anlatılanları eksiksiz bir şekilde uyguladıysanız, karşınıza aşağıdakine benzer bir pencerenin açıldığını görüyor olmalısınız. Birazdan bu pencereyi kullanarak bilgisayarınıza nasıl yazılı komutlar gönderip bunların sonuçlarına ilişkin gene yazılı bildirimler alabileceğinizi öğreneceksiniz.

Aşağıdaki resme baktıysanız komut satırında AlisWeb-Pc:~ Alisweb$ yazdığını göreceksiniz, muhtemelen sizin önünüze gelen terminal penceresinde farklı şeyler görüyor olsanız da biraz daha dikkatle incelediğinizde, sizin önünüzdeki pencerede de   ~, $ sembolleri dikkatinizi çekmiştir. Komut Satırındaki bu yazı Terminal uygulaması tarafından belli bir formata göre otomatik olarak oluşturulup varsayılan olarak gelir. Bu format bilgisayar-adı :~ kullanıcı-adı ve $ işaretinden oluşur. $ işareti shell olarak adlandırılır.

Yani resimde Alisweb-Pc bilgisayarın Alisweb de kullanıcının adıdır. Siz her enter tuşuna bastığınızda yeni satırın başında belirir. Komutları yazmaya başlayacağınız yer, bu otomatik yazının bittiği $ işaretinin yani, shell‘in hemen sonrasıdır. Bu yüzden komut satırı shell olarak da adlandırılır.

bir dosya sistemi, bilgisayarın içindeki dosya ve dizinleri bir ağacın gövdesi ve dallarına benzeyen bir düzenle yönetir:

1. Bütün dizin ve dosyalar bir ana dizinin içinde bulunurlar. Buna kök dizin (root) adı verilir
2. Her ana dizin, çok sayıda alt-dizin ve dosya barındırabilir.
3. Her dizin başka alt dizin ve o alt dizinlerin içindeki dosyaları bulundurabilir. Alt dizin – üst dizin ilişkisi dosyaların hangisinin hangisini içerdiği ve hangisinin hangisi tarafından içerildiğine göre kurulur.

Ağaç biçimli dosya sistemini, Windows, MacOS, Linux sistemler de dahil olmak üzere, hemen hemen bütün işletim sistemleri kullanır. Bu yüzden dosya sistemi mantığı size çok tanıdık gelmiş olmalı.

Şimdi, terminal uygulamasının komut satırına pwd yazıp enter tuşuna basın.

pwd

pwd komutu hali hazırda hangi dizinin içinde bulunduğunuzu ekrana yazdırır.O sırada içinde bulunduğunuz dizin çalışma dizini (working directory) olarak adlandırılır. pwd ve ls komutlarını birlikte kullanarak, hangi dizinin içinde olduğunuzu öğrenebilir ve o dizinin içinde hangi alt dizin ve dosyaların olduğunu ekrana yazdırabilirsiniz.

Yukarıdaki resimde Alisweb kullanıcısı users dizinin altındaki Alisweb dizinin içinde olduğuna göre çalışma dizini Alisweb dizinidir. pwd komutunu kullanarak o anda hangi klasörde olduğunuzu öğrenebilirsiniz.

cd komutu ingilizce ‘change directory’ kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuştur. cd komutunu kullanarak bir dizinden diğerine geçebilirsiniz. Bunun için cd yazdıktan sonra bir boşluk bırakarak gitmek istediğiniz dizinin adını Dosya Sistemi üzerindeki yerine göre yazmalısınız. Dizin ve dosyaların Dosya Sistemi üzerindeki yeri onların adresleridir. Örneğin kök dizin içindeki etc dizinin içinde yer alan local dizinine geçmek için cd /etc/local yazmalısınız.

cd /yol-adı/dizin-adı

Yukarıdaki resimde, Alisweb kullanıcısının çalışma dizinini değiştirip 2016 dizinine geçmek için;

cd /root/2016

cd komutunu kullandığını görüyoruz. Burada dikkatinizden kaçmaması gereken yer shell’in geçilen çalışma dizinini nasıl gösterdiğidir:
komuttan önce Alisweb-PC:~ Alisweb$ olarak görünen shell komuttan sonra Alisweb-PC:2016 Alisweb$ olarak 2016 dizinini de içerecek şekilde değişmiştir. shell’de kullanıcı kendine ait dizindeyse bu ~ işaretiyle gösterilir. Alisweb-PC:~ Alisweb$. Kullanıcı kendi hesap klasörünün altındaki bütün dizinlere kendi klasör adını yazmak yerine ~ işareti kullanabilir. Örneğin çalışma dizinini Alisweb olarak değiştirmek isteyen Alisweb kullanıcısının cd /users/Alisweb yazmak yerine sadece cd ~ yazması yeterlidir.

Bir üst dizine çıkmak için cd komutundan sonra bir boşluk bırakıp yan yana iki nokta koduktan sonra enter tuşuna basmanız gerekir:

cd ..

cd yazıp boşluk bırakmadan yan yana iki nokta ekleyip enter tuşuna basarsanız, dosya sistemi en üst klasöre yani kök dizine gelirsiniz.

cd..

Dosya Sistemindeki varolan dizin ve dosyaları silmek, yenilerini oluşturmak için de komut satırını kullanabiliriz. Ancak bunun için farklı komutlara ihtiyacımız olacak.

rm komutu İngilizce remove kelimesinden türetilmiştir. Bu komutu dikkatle kullanmanızı öneririz, çünkü grafik kullanıcı arabirimlerinde olduğu gibi, sil komutunu verdiğinizde, “emin misiniz”, “evet”, “hayır” seçenekli ikinci bir pencere açılarak size komutunuzu uygulamadan önce son bir düşünme fırsatı tanımaz. Bir geri dönüşüm kutusu da yoktur. Sil komutu ile dosya anında silinir ve geri getirmeniz çok zordur.

rm komutunun yalın kullanımı rm yazıp bir boşluk bıraktıktan sonra silmek istediğimiz dosyanın adını yazıp enter tuşuna basmaktan ibarettir:

rm /yol-adı/dosya

Alttaki resimde bunun bir örneğini görüyorsunuz. Alisweb kullanıcısı rm komutu ile notlar.txt dosyasını siliyor.

Ancak rm dizin-adi ifadesiyle bir dizini silmeyi denerseniz, “rm: dizin-adı: is a directory” hata mesajı ile uyarıldığınızı ve silme işleminin gerçekleşmediğini görürsünüz. Altaki resimde Alisweb kullanıcısı haziran adlı bir dizini rm komutuyla silmeyi deniyor ve “rm: haziran: is a directory” hatasıyla karşılaşıyor:

Bu durumda dizinleri nasıl silebileceğini merak ediyor olabilirsiniz.  rm komutu bir dizin silerken, alttaki anahtarlardan birini kullanmalısınız:

r, -R, –recursively 

rm -R dizin-adı

Terminal uygulamasını daha iyi anlamak ve komut satırı alıştırması yapmak için WordPress Dosya İzinleri Nasıl Yapılır başlığına göz atabilirsiniz.